تشخیص نوع غار در گنج یابی ، راه های شناخت طبیعی یا مصنوعی بودن آن

در این پست از گنج یابی با روشهای شناخت و شناسایی غارهای طبیعی و غارهای مصنوعی برای کاوشگران گنج و دفینه و باستان شناسان به صورت کامل و جامع در این پست همراه ما باشید. از آنجایی که یکی از مشکلات گنج یابان اشتباه در نظر گرفتن غارهای دست ساز با غارهای طبیعی است.

عوامل مختلفی باعث پیدایش و شکل گیری غارها می شوند. این عوامل می توانند فرایندهای شیمیایی، فرسایش آب، نیروهای زمین ساختی (تکتونیکی)، میکروارگانیسمها، فشار، تاثیرات اتمسفری، حفاریهای انسان و … باشند.

غارها همواره به عنوان یکی از اسرارآمیزترین مکانها در گنجیابی و باستان شناسی شناخته شده اند. شناخت تفاوت بین غارهای طبیعی و غارهای مصنوعی (دست ساز) برای هر کاوشگر گنج، دفینه یاب یا باستانشناس حیاتی است. در این مقاله، به صورت جامع به بررسی راههای تشخیص نوع غار در گنجیابی، عوامل پیدایش آنها و نکات کلیدی برای شناسایی دفینههای احتمالی میپردازیم. اگر میخواهید دیدگاهتان نسبت به غار در گنجیابی وسعت یابد، این مطلب را تا انتها مطالعه کنید!

چرا تشخیص نوع غار در گنجیابی مهم است؟

بسیاری از گنج یابان به اشتباه غارهای دست ساز را با غارهای طبیعی اشتباه میگیرند. این اشتباه ممکن است منجر به از دست دادن زمان، منابع یا حتی نادیده گرفتن نشانه های مهم دفینه شود. از طرفی، غارهای مصنوعی اغلب به دست انسان های باستانی برای اهداف خاصی مانند پناهگاه، معدن، محل نگهداری دفینه یا نیایشگاه ساخته شده اند. بنابراین، درک تفاوتهای این دو نوع غار، شانس موفقیت شما را در گنجیابی افزایش میدهد.

انواع غار در گنج یابی

غارها را می توان از جنبه های گوناگونی دسته بندی کرد، که در ذیل به اجمال به آنها می پردازیم:

۱- از نظر جنس سنگهای محیطی:
غارهای آهکی (سنگ آهک، دولومیت، ماربل)
غارهای گچی
غارهای گدازه ای (ماگمایی)

۲- از نظر ریخت شناسی (مورفولوژی) و ساختار هندسی:
غارهای افقی که شامل تونلهای افقی نزدیک به هم هستند.
غارهای شکافی که شامل تنها یک شکاف در سنگ یا صخره هستند.
غارهای عمودی که شامل چاه یا چاههایی هستند که با هم مرتبط هستند و فاصله نزدیکی به هم دارند.
سیستمهای غاری که بخاطر بزرگی ویژگیهای مختلفی را با هم دارا هستند.
تفکیک غارهای افقی و عمودی صرفا برای غارهای کوچک است – غار در گنج یابی – که در آنها یک تونل و یا یک چاه وجود دارد در اکثر غارها، بخاطر فضای بزرگ و تعدد تونلها و چاهها، سیستم غاری وجود دارد.

۳- از نظر زمان پیدایش:
غارهای اولیه که در فضای بین سنگها و صخره ها (در زمان شکل گیری آنها) بوجود می آیند مانند تونلهای گدازه ای یا غارهای توفا (Tufa)توفا :سنگهای رسوبی هستند که از رسوب لايه های نازک کربنات کلسيم يا به مقدار کمتر سيليس در اطراف چشمه های آب شور و يا به صورت پوششی در اطراف استالاکتيت ها يا استالاگميت ها تشکيل می شوند.
غارهای ثانویه که بعد از پیدایش سنگها و صخره ها و در اثر عوامل غارزا بوجود می آیند، اکثر غارهای جهان جزو غارهای ثانویه محسوب می شوند.
غارهای رده سوم که بر اثر متلاشی شدن غارهای دیگر بوجود می آیند.

۴- از نظر عمر سنگ:
این دسته بندی برای غارهای آهکی بکار می رود، آهک، سنگی رسوبی است و یکی از مشخصه های اصلی آن، زمان پیدایش می باشد.
آهکهای جدید (اخیر) یا توفا که در سراسر جهان یافت می شوند.
آهکهای ژوراسیک
آهکهای دونین (Devonian)
ژوراسیک یکی از دوره ها در دوران دوم زمین شناسی است، طول دوره ژوراسیک ۶۰ میلیون سال است.دونین یکی از دوره ها در دوران اول زمین شناسی است، دوره دونین از ۴۰۸ تا ۳۶۰ میلیون سال پیش به طول انجامیده است.

۵- از نظر روش شکل گیری:
که در بخش غارهای طبیعی به آن پرداخته شده است.
در اکثر منابع و مراجع داخلی، دسته بندی خاصی صورت گرفته است، که در این قسمت به آن می پردازیم، در این دسته بندی غارها به دو گروه زیر تقسیم می شوند:
۱- غارهای طبیعی
۲- غارهای دستکنده (دست کن، مصنوعی)
غار در گنج یابی – البته شاید بتوان گروه سومی هم در نظر گرفت و آن گروه غارهای طبیعی-دستکنده (مانند غار کرفتو) می باشد. این نوع غارها معمولا منشاء طبیعی دارند که بعدها توسط بشر و برای مقاصد گوناگون حفاری و حجاری شده اند، ولی با توجه به اینکه می توان این نوع غارها را از زاویه غارهای طبیعی و دست کنده به تفکیک بررسی کرد از ذکر تفصیلی آنها صرفنظر می کنیم.۱- غارهای طبیعی:
۱-۱- غارهای انحلالی:
این نوع غارها در مناطقی که جنس آنها قابل حل شدن است، زایش می یابند. جنس این مناطق می تواند سنگ آهک، سنگ گچ، دولومیت، نمک، ماربل و … باشد. نحوه پیدایش این نوع از غارهای طبیعی را می توان به مراحل زیر تفکیک کرد:
ترکیب آبهای سطحی و باران با موادی در سطح یا درون زمین (کانیها یا گازها)
پدید آمدن ترکیبات حلال (معمولا اسیدهای ضعیف)
رسوخ و نفوذ ترکیبات حلال به درون زمین
تهی شدن فضاهای خاصی در داخل زمین (معمولا فضاهای خالی قبلی یا مناطق مستعد انحلال)
رسوب گذاری ترکیبات حلال و زایش غار سنگها و اشکال مختلف

مناطق آهکی از مستعدترین مناطق برای پیدایش غارهای آهکی هستند، از اینرو در این نوع مناطق، غارهای زیادی دیده می شوند یا امکان اکتشاف آنها وجود دارد. ترکیب آبهای سطحی یا باران با دی اکسید کربن موجود در هوا یا لایه های بالاتر سطح زمین این مناطق تشکیل اسید کربنیک (H2CO3) ضعیفی را می دهد که همان ترکیب حلال تشکیل دهنده غارهای انحلالی می باشد. البته ترکیبات اسیدی دیگری نیز معمولا در این مناطق در تشکیل غارها نقش دارند. در مناطق گچی بخاطر قابلیت حل بالای گچ، دی اکسید کربن نقش عمده ای ندارد.

پدیده انحلال در سازندهای آهکی، باعث بوجود آمدن مناطقی می شود که به آن مناطق کارستی می گوییم. یکی از ویژگیهای این مناطق وجود سفره های آب زیر زمینی می باشد. غار در گنج یابی .
از ویژگیهای خاص غارهای انحلالی در مناطق آهکی، وجود چکنده ها، چکیده ها، ستونهای سنگی و … در آنهاست که بر اثر رسوبات ترکیبات حلال بوجود می آیند.

وجود املاح و کانیهای مختلف در منطقه باعث ايجاد رنگ های متنوعی در غارسنگها می شود: سياه رنگ (آهنی)، سبز رنگ (مسی)، قرمز رنگ (هماتيت)، سياه رنگ (زغال سنگ) و يا نارنجی متمايل به قرمز رنگ (جيوه)
درصد زیادی از غارهای جهان و ایران در زمره غارهای انحلالی بشمار می روند، که می توان به غارهای علی سرد (علی صدر)، سراب، ترنگ، … اشاره کرد.

روال پیدایش – غار در گنج یابی – غارهای انحلالی معمولا یکسان است و عموما در مناطق آهکی و با ترکیبات اسید کربنیک بوجود می آیند ولی موارد استثنایی نیز در جهان وجود دارند. از شاخص ترین این غارها، غار Lechuguilla در ایالت New Mexico امریکا و غار Carlsbad در نزدیکی آن، از جمله موارد غارهای انحلالی هستند که زایش آنها تفاوتهایی با دیگر غارهایی از این دست دارند. گاز سولفید هیدروژن (H2S) که از منابع نفتی اعماق زمین متصاعد می شود در ترکیب با آب، اسید سولفوریک (H2SO4) تولید می کند، اسید سولفوریک بعنوان ترکیب حلال از پایین، سنگهای آهکی را حل می کند و باعث پیدایش این غارها شده است. این دو غار از زیباترین غارهای جهان بشمار می روند.

غار Lechuguilla :
۱-۲- غارهای صخره ای:
این نوع غار معمولا در شکافهای صخره ای که حاصل شکست گسلها و یا فرو افتادن قطعات سنگی بزرگ است بوجود می آید که معمولا بخودی خود وسعت بزرگی ندارند. غارهای صخره ای را می توان جزء غارهای اولیه دانست زیرا در بسیاری از موارد این شکافهای صخره ای مبدا پیدایش انواع دیگر غار مانند غارهای فرسایشی و یا حتی انحلالی می باشند.

۱-۳- غارهای آتشفشانی (ماگمایی، گدازه ای):
این نوع غارهای طبیعی براساس فعالیتهای آتشفشانی بوجود می آیند، وقتی گدازه های آتشفشانی در یک سراشیبی حرکت می کنند، سطح گدازه ها سرد و سخت می شود، بخش داغ گدازه ها به حرکت خود در زیر پوسته سخت ادامه میدهد، اگر بیشتر گدازه های مایع از زیر پوسته خارج شوند، یک تونل بوجود می آید که این فضای توخالی غار را شکل میدهد.
غارهای آتشفشانی را نیز می توان جزء غارهای اولیه دانست. غارهای آتشفشانی خود به انواع مختلفی تقسیم می شوند – غار در گنج یابی – که می توان به غارهای Volcanic rift، Inflationary، Lava mold و … اشاره کرد.

۱-۴- غارهای دریایی:
غارهای دریایی معمولا در سواحل بوجود می آیند و علت اصلی پیدایش آنها، فرسایش امواج آب در نقاط سست ساحل می باشد،
البته در برخی موارد، غارها منشاء زایش متفاوتی دارند ولی عامل فرسایش در شکل گیری غار در طول زمان تاثیر داشته است.

۱-۵- غارهای فرسایشی:
عامل فرسایش نقش مهمی در شکل گیری و ایجاد این نوع از غارها دارد، عامل فرساینده می تواند جریان آب یا باد باشد. غارهایی که عامل باد در فرسایش آنها تاثیر داشته است به غارهای بادی معروف هستند.
معمولا نقاط سست و ضعیف بیشتر فرسایش می یابند.۱-۶- غارهای یخی و یخچالی:
ذوب شدن یخ، جریان آب و حرکت تدریجی توده های یخی در مناطق یخچالی باعث بوجود آمدن فضاهایی خالی در میان یخچال می شود که به آنها غارهای یخچالی گفته می شود، یکی از ویژگیهای این نوع غار، تغییر تدریجی شکل غار و ابعاد آنها است.
غارهای یخی: هر فضای غار شکل که توده های یخ دائمی داشته باشد، غار یخی نامیده می شود، از اینرو، غارهای یخچالی را نیز می توان غار یخی دانست.
غار یخ در منطقه دنا را می توان بعنوان نمونه ای از غارهای یخچالی در ایران نام برد.

۲- غارهای دستکنده (دست کن، مصنوعی):
این دسته از غارها، بوسیله حجاری بشر بوجود آمده اند که معمولا بخاطر ساخت محل سکونت، پناهگاه، دژ نظامی و دفاعی، نیایشگاه، معدن و … ساخته شده اند، غارهای دستکنده یا در محل غارهای طبیعی و با تغییراتی جهت رسیدن به اهداف مورد نظر یا بطور کلی در زیر سطح زمین و یا در صخره ها و کوه ها بوجود آمده اند. غار در گنج یابی – در ایران، غارهای دستکنده متعددی وجود دارد که از آن میان می توان به غارهای نیاسر، قلعه جوق، اصله، چله خانه و … اشاره کرد.

غارهای مصنوعی

غارهایی هستند که توسط انسان بصورت حفره هایی در دل صخره ها بوجود آمده اند و معمولا
هدف اصلی از ساخت آنها عبارت است از :
۱- زندگی انسانها
۲- استفاده نظامی
۳- عبادتگاه
۴- معادن
نکته ای که لازم است به آن اشاره کنیم، آنستکه لزوما یک غار فقط با یک فرآیند بوجود نمی آید و گاه عوامل متعددی در پیدایش و شکل گیری غار موثرند.

رنگ رسوبات آهکی
در صورتی که آب اسید دار هنگام عبور از لایه های آهکی با رگه هایی از فلزات و مواد معدنی دیگر برخورد کند مقداری از آن مواد را حل کرده و به همراه خود می برد و در هنگام رسوب گذاری بسته به جنس مواد و املاح حل شده به رنگهای جدیدی دیده می شود .مانند:
رسوب آهک : سفید شیری
رسوب گوگرد: زرد
رسوب آهن: سیاه
رسوب مس: سبز زنگاری
رسوب گل رس: قرمز
رسوب زغال سنگ: سیاه
رسوب جیوه: نارنجی مایل به قرمز

عوامل پیدایش غارها: از فرسایش تا دست انسان
غارها بر اثر عوامل مختلفی شکل می‌گیرند:

فرایند‌های شیمیایی (مانند انحلال سنگ‌های آهکی) .

فرسایش آب (غارهای دریایی یا رودخانه ای) .

فعالیت‌های آتشفشانی (تونلهای گداز‌های) .

حفاری‌های انسانی (غارهای دست ساز برای دفینه یا سکونت) .

انواع غار در گنجیابی: طبقه بندی جامع
غارها را می‌توان از جنبه‌های مختلفی دسته بندی کرد:

۱. غار‌های طبیعی
غار‌های انحلالی: مانند غار‌های آهکی (علیصدر) یا گچی که بر اثر واکنش آب اسیدی با سنگ‌ها شکل می‌گیرند.

غار‌های آتشفشانی: حاصل جریان گدازه‌های مذاب.

غار‌های دریایی: فرسایش توسط امواج دریا.

غار‌های یخی: تشکیل شده در یخچال‌های طبیعی.

نکته تشخیصی:

وجود چکنده‌ها (استالاکتیت) و چکیده‌ها (استالاگمیت) در غار‌های انحلالی.

دیواره‌های صیقلی و کف ناهموار در غار‌های دریایی.

۲. غار‌های مصنوعی (دست ساز)
غار‌های دفنیه ای: ساخته شده برای مخفی کردن گنجینه‌ها.

غار‌های معدن: استخراج منابعی مانند سنگ آهن یا نمک.

غار‌های نظامی: پناهگاه یا دژ‌های باستانی.

غار‌های آیینی: مانند نیایشگاه‌های صخره ای.

نکته تشخیصی:

رد ابزارهای حفاری روی دیواره‌ها.

ساختار هندسی منظم (تونلهای مستقیم، اتاقک‌های مربعی) .

وجود نشانه‌های حکاکی شده یا نمادهای باستانی.

۷ روش طلایی برای تشخیص غار طبیعی vs مصنوعی در گنجیابی
۱. بررسی جنس دیواره‌ها:

غار‌های طبیعی: ناهمواری، رنگ‌های متنوع (سبز، قرمز، سیاه) به دلیل املاح معدنی.

غار‌های مصنوعی: تراش‌های منظم، رد ابزارهای فلزی.

۲. تحلیل ساختار هندسی:

غار‌های طبیعی: فرم‌های ارگانیک و نامتقارن.

غار‌های مصنوعی: زوایای قائمه، راه روهای هدفمند.

۳. جستجوی نشانه‌های انسانی:

حکاکی‌ها، نقاشی‌های دیواری، یا علائم رمزی روی دیوارها.

۴. بررسی کف غار:

غار‌های دفنیه ای: امکان وجود تله‌های مکانیکی یا لایه‌های مصنوعی زیر خاک.

۵. توجه به موقعیت جغرافیایی:

غار‌های مصنوعی اغلب نزدیک به تمدن‌های قدیمی (قلعهها، شهرهای باستانی) قرار دارند.

۶. استفاده از دستگاه‌های پیشرفته:

رادار نفوذی (GPR) برای شناسایی حفره‌های پنهان.

فلزیاب‌های قوی برای کشف اشیای فلزی دفن شده.

۷. مطالعه تاریخی منطقه:

اسناد تاریخی یا افسانه‌های محلی درباره وجود غار در گنجیابی.

رنگ رسوبات غاری: کلیدی برای کشف راز‌ها!
رنگ رسوبات آهکی در غارها میتواند اطلاعات ارزشمندی درباره ترکیبات معدنی منطقه ارائه دهد:

سفید شیری: رسوب خالص کربنات کلسیم.

سیاه: وجود آهن یا زغال سنگ.

سبز: مس.

قرمز: هماتیت یا گل رس.

نارنجی مایل به قرمز: جیوه (نشانه احتمالی دفینه‌های خطرناک! ) .

غار‌های مرموز ایران و ارتباط آن‌ها با گنجیابی
غار کرفتو (کردستان): ترکیبی از غار طبیعی و دستساز با کتیبه‌های یونانی!

غار اصله (همدان): غار دستکن با اتاقک‌های متعدد، احتمالاً مرتبط با دفینه‌های مادی.

غار قلعه جوق (اراک): نیایشگاه دستساز با نمادهای آیینی.

هشدارهای امنیتی در کاوش غارها
احتمال ریزش سقف در غار‌های فرسوده.

وجود گاز‌های سمی (مانند رادون) در غار‌های عمیق.

تله‌های باستانی در غار‌های مصنوعی!

سؤالات متداول درباره غار در گنجیابی
سؤال: آیا هر غار مصنوعی حاوی دفینه است؟
پاسخ: خیر! برخی غارها برای اهداف معدن کاوی یا سکونت ساخته شده اند. بررسی نشانه‌های ثانویه حیاتی است.

سؤال: بهترین دستگاه برای کشف دفینه در غارها چیست؟
پاسخ: ترکیب رادار نفوذی (GPR) با فلزیاب‌های پالسی توصیه می‌شود.

جمع بندی نهایی
شناخت غار در گنجیابی نیازمند ترکیبی از دانش زمین شناسی، باستان شناسی و تجربه میدانی است. با تحلیل ساختار غار، بررسی رنگ رسوبات و جستجوی نشانه‌های انسانی، می‌توانید مسیر خود را به سمت کشف رازهای نهفته هموار کنید. بهخاطر داشته باشید که امنیت و احترام به میراث فرهنگی در اولویت است!

با به کارگیری این راهنما، نه تنها از اشتباهات رایج در گنجیابی جلوگیری می‌کنید، بلکه شانس کشف دفینه‌های تاریخی را افزایش خواهید داد!